top of page

Dervis Korkut (ur. 1888r) byÅ‚ religijny muzÅ‚umaninem. WyjaÅ›niÅ‚ Papo, że jego żona wÅ‚aÅ›nie urodziÅ‚a syna i zapoponowaÅ‚ jej schronienie w swoim domu, miaÅ‚a udawać muzÅ‚umaÅ„skÄ… sÅ‚użącÄ…. Papo szybko przyjęła ofertÄ™. Korkut przyprowadziÅ‚ jÄ… do domu i przedstawiÅ‚ żonie, która bardzo ciepÅ‚o przyjęła Papo. Papo dostaÅ‚a pokój na poddaszu i muzÅ‚umaÅ„skie ubranie, zostaÅ‚a przedstawona goÅ›ciom jako muzÅ‚umanka. PrzebywajÄ…c w ukryciu, Papo nawiÄ…zaÅ‚a kontakt z niektórymi czÅ‚onkami rodziny przebywajÄ…cymi w innym mieÅ›cie. Po piÄ™ciu miesiÄ…cach rodzina Korkut pomogÅ‚a jej uzyskać pozwolenie na podróż, dziÄ™ki czemu mogÅ‚a wrócić do rodziny. Po jakimÅ› czasie, Papo (a później, Mira Bakovic), doÅ‚Ä…czyÅ‚a do partyzantów, gdzie pracowaÅ‚a jako pielÄ™gniarka doÅ‚Ä…czÄ…cza do wojskowej jednostki, aż do koÅ„ca wojny.

 

Derviš Korkut pomógÅ‚ także uratować sÅ‚ynnÄ… HagadÄ™ z Sarajewa, jednÄ… z najstarszych sefardyjskich Hagad na Å›wiecie. Pewnego dnia, w czasie wojny, przedstawiciele Einsatzstab Rosenberg, organizacji ustanowionej przez Niemców do grabieży żydowskich skarbów kulturalnych i artystycznych, przybyli do muzeum w Sarajewie, aby skonfiskować sÅ‚ynnÄ… XIV – wiecznÄ… hagadÄ™. Kiedy spotkali Korkut, powiedziaÅ‚ on im, że jacyÅ› Niemcy zabrali już orginaÅ‚. Tak naprawdÄ™, hagada byÅ‚a starannie ukryta domu rodziny Korkut. Po wojnie,  Derviš Korkut zwróciÅ‚ hagadÄ™ do miejskiego muzeum.

 

14 grudnia 1994r, Yad Vashem uznaÅ‚o Derviša i Servet Korkut za Sprawiedliwych WÅ›ród Narodów Åšwiata.

Derviš Korkut byÅ‚ kuratorem miejskiego muzeum w Sarajewie, mówiÅ‚ kilkoma jÄ™zykami. ByÅ‚ dość znany w mieÅ›cie, a poÅ›ród Å»ydów byÅ‚ uważany za przyjaciela, gÅ‚Ä™boko zainteresowanego kulturÄ… i folklorem Å»ydów mieszkajÄ…cych w Sarajewie – opublikowaÅ‚ nawet kilka artykuÅ‚ów.

W listopadzie 1941r, Donkica Papo, Å»ydówka z Sarajewa, doÅ‚Ä…czyÅ‚a do partyzantów Tito, razem z kilkoma koleżankami z żydowskiego ruchu mÅ‚odzieżowego – Haszomer Hacari. W pewnym momencie, w 1942r, kiedy ich oddziaÅ‚ zostaÅ‚ zaatakowany, dostali rozkaz aby siÄ™ rozejść. Papo udaÅ‚o siÄ™ znaleźć drogÄ™ powrotnÄ… do Sarajewa, gdzie spodziewaÅ‚a siÄ™ spotakć czÅ‚onków swojej rodziny, którzy mogliby dać jej schronienie. Jednak gdy okazaÅ‚o siÄ™, że nie ma nikogo, kto mógÅ‚by jej pomóc, Papo spotkaÅ‚a czÅ‚owieka, który pracowaÅ‚ kiedyÅ› z jej ojcem. ZaprowadziÅ‚ jÄ… do muzeum i przedstawiÅ‚ jÄ… Dervisowi Korkutowi jako Å»ydówka, która poszukuje schronienia.

Zeyneba i Mustafa Hardaga byliu dÅ‚ugoletnimi mieszkaÅ„cami Sarajewa. Ich rodzina byÅ‚a pobożnÄ…, patriachalnÄ…, muzÅ‚umaÅ„skÄ… rodzinÄ…, w której kobiety zaÅ‚adaÅ‚y welony, a każdy Å›ciÅ›le przestrzegaÅ‚ religijnych praw i obrzÄ™dów. Na obszarze, który do nich należaÅ‚  i graniczyÅ‚ domem, Josef Kabilio zaÅ‚ożyÅ‚ fabrykÄ™ rur, która z biegiem lat staÅ‚a siÄ™ najwiÄ™kszÄ… tego typu fabrykÄ… w caÅ‚ej JugosÅ‚awii. Obie rodziny utrzymywaÅ‚y dobre stosunki sÄ…siedzkie i szanowaÅ‚y nawzajem swoje tradycje i zwyczaje.

Przyjaźń miÄ™dzy obiema rodzinami, która zaczęła siÄ™ wiele lat przed wojnÄ…, ulegÅ‚a dramtycznej zmianie 14 kwietnia 1941r, gdy Niemcy zbombardowali miasto. W czasie bombardowanie mieszkÄ…ncy uciekli do pobliskich lasów, a gdy tylko bezpoÅ›rednie zagrożenie zniknęło, ludzie zaczÄ™li wracać. Gdy tylo wrócili, Zeyneba Hardara rzuciÅ‚a siÄ™ by sprawdzić co staÅ‚o siÄ™ z jej sÄ…siadami, rodzinÄ… Kabilio. Na ulicy znalazÅ‚a Josefa z jego żonÄ… RivkÄ… oraz dwójkÄ™ ich dzieci, Benjamina i TovÄ™ (później Greenberg). Ich dom zostaÅ‚ zniszczony podczas bombardowania. Zeyneba, bez wahania przyprowadziÅ‚a żydowskÄ… rodzinÄ™ do swojego domu, gdziej jej mąż i brat Izet, wraz  z żonÄ… Bachriya przywitali przyjacióÅ‚ z otwartymi ramionami. „Cokolwiek jest nasze, bÄ™dzie Twoje. Dzielimy siÄ™ wszystkim -  jak rodzina. Czujcie siÄ™ jak u siebie” – mówili. Zeyneba wspominaÅ‚a później: „To byÅ‚ pierwszy raz, gdy obcy mężczyzna spaÅ‚ w naszym domu, pierwszy raz odkryliÅ›my siÄ™ przed innymi. Ale Josef byÅ‚ dla nas jak brat – jeÅ›li nie wczesniej, to na pewno od momentu, gdy wszedÅ‚ do naszego domu.” Po drugiej stronie ulicy, znajdowaÅ‚a siÄ™ siedziba Gestapo, wszyscy dostali ostrzeżenie, że każdy kto ukrywa Å»ydów zostanie zabity. Josef Kabilio nie chciaÅ‚ narażać przyjacióÅ‚ na takie niebezpieczeÅ„stwo. Zamiast tego znalazÅ‚ sposób aby przenieść swojÄ… rodzinÄ™ do Mostaru, który znajdowaÅ‚ siÄ™ w strefie okupowanej przez WÅ‚ochów, a sam ukrywaÅ‚ siÄ™ w szpitalu. Niestety, ktoÅ› go wydaÅ‚, Kabilio zostaÅ‚ zÅ‚apany, uwiÄ™ziony i zmuszony do pracy pracy na terenie Sarajewa. ZostaÅ‚ skazany na Å›mierć i jako jedynemu sporód 10 próbujÄ…cych, udaÅ‚o siÄ™ uciec. Jedynym miejscem do którego mógÅ‚ siÄ™ udać, byÅ‚ dom rodziny Hardagas. Tym razem pozostaÅ‚ z nimi przez dwa miesiÄ…ce, w czasi których nie opuszczaÅ‚ w ogóle domu. Z okna, oglÄ…daÅ‚ deportacje Å»ydów lub tortury jakimi byli poddawani, zanim zostali wyrzuceni z trzeciego piÄ™tra na ulicÄ™. Po pewnym czasie, w mieÅ›cie nie byÅ‚o ani jednego Å»yda. Kabilio czuÅ‚, że pozostanie w domu przyjacióÅ‚ naraża ich na zbyt duże niebezpieczeÅ„stwo. Za ich pomocÄ… dotarÅ‚ do wÅ‚oskiej strefy, gdzie odnalazÅ‚ rodzinÄ™ i doÅ‚Ä…czyÅ‚ do partyzantów. Po II Wojnie Åšwiatowej, rodzina Kabilio wróciÅ‚a do Sarajewa i ponownie znalazÅ‚a tymczasowy dom u swoich przyjacióÅ‚. PudeÅ‚ko biżuteri, które zostawili u nich, przetrwaÅ‚o i pozostaÅ‚o nieotwarte, aż do ich powrotu, co umożliwiÅ‚o im nowy start.

 

Rodzina Kabilio wyemigrowaÅ‚a potem do Izraela. Gdy Yda Vashem uznaÅ‚ rodzinÄ™ Hardagas jako Sprawiedliwi WÅ›ród Narodów Åšwiata, muzÅ‚umanin Qadi dr Sughi Abu Ghosh, wyrecytowaÅ‚ modlitwÄ™ w Sali PamiÄ™ci.  ZacytowaÅ‚ on fragment z Koranu Al-Fatiha zapewniajÄ…c Zeyneba Hardaga, że czyny jej i jej rodziny byÅ‚y zgodne z naukami Islamu.

 

Ze wzglÄ™du na wojnÄ™ w BoÅ›ni w 1994r, Zeyneba Hardaga (wtedy już Sušić) i jej rodzina zostali zaproszeni przez wÅ‚adze izraelskie do Izraela. Zeyneba i jej rodzina byli w ostatnim konwoju zorganizowanym przez żydowskÄ… spoÅ‚eczność w Sarajewie. Po przybyciu do Izraela, zostali oni przywitani przez premiera, Icchaka Rabina.

 

29 stycznia 1994 roku, Yad Vashem, uznaÅ‚o MustafÄ™ Hardaga, Zeynebe Hardaga-Sušić oraz Izet i Bachriya Hardaga za Sprawiedliwych WÅ›ród Narodów Åšwiata.

bottom of page